Logo Tasarım

Profesyonel bir logo tasarım yaptırmak için bilinmesi gerekenler

Logo tasarım çalışması yaptırmadan önce neler yapılmalı, nelere dikkat edilmeli? Profesyonel anlamda çalışan logo tasarım firmaları nasıl bulunur? Logo tasarım fiyatları ve fiyat aralıkları nelerdir? Logo tasarımı Dünya genelinde ticari faaliyette bulunan şirketler, vakıflar, dernekler gibi tüzel bir kimliğin nitelendiği tüm alanlarda organizasyonu temsilen kullanılmaktadır. Sizde aşağıda yer alan bilgilerden yararlanarak profesyonel logo tasarımı konusunda fikir edinebilir ve bu yönde daha nitelikli hareket edebilirsiniz.

Logonun klasik tanımını yapacak olursak; asıl karşılığı amblemdir ve amblem dilimize Fransızcadan geçmiştir. Bir işin, organizasyonun, faaliyetin temel fikirlerini, karakterini ve değerlerini sembolize etmeye yarayan şekil veya şekillerdir. Direkt olarak işi, organizasyonu tanımlayabileceği gibi markanın kendi anlamı ile de yorumlanabilir.

Logo tasarımı için yukarıdaki iki farklı durumu örneklendirmemiz gerekirse; Markamızı “Kızılırmak İnşaat” olarak ele aldığımızda, bu marka için yapılacak “logo çalışması” inşaat sektöründe bulunduğundan bir yapı figürü ile temsil edilebilir. Bir diğer yandan marka kendi içerisinde bir anlam barındığından temsili bir ırmak veya akan bir su ile de farklı alternatifler oluşturulabilir.

Logo tasarım yaptırırken sizi bekleyen handikaplar

Logo tasarım süreci pek çok işletme tarafından önemsenmemektedir. Bu konuda gerekli yatırımı yapmayan işletmeler genellikle hızlı ve pratik çözümler üretmek isteyerek logo yapan firmalar yerine “logo tasarım sitesi” veya “logo tasarım programı” gibi farklı alternatiflere yönelirler. Şirket logo tasarımı ihtiyacınız olduğunda aklınıza gelmesi gereken son yöntemin bu olduğu konusunun altını şimdilik çizelim. Detaylarına ise aşağıda tekrar değineceğiz.

Bu yazıyı okuyan kişi olarak siz de “ucuz logo tasarımı” mağduru bir işletme sahibi olabilirsiniz. Çünkü şu zamana kadar yapmış olduğumuz pek çok telefon görüşmesinde müşterilerimizin çoğu, daha önceden yaptırdıkları logolardan bir şekilde memnun olmadıklarını bize ilettiler. Bu müşteriler gerek maliyet, gerekse gecikmiş yapılanma sonucunda logo tasarlatmış ve amatör çalışmalar edinerek ya memnuniyetsiz bir biçimde kullanmış yada zaman kaybı ile bulundukları noktada kalmışlardır. Bu şikayetler içerisinde en çok karşılaştıklarımız;

– “Logo tasarımı yaptırdığım kişiye ulaşamıyorum.” Durum gösteriyor ki zaten logonuzu kurumsal bir ajans ile değil, bir şahısla çözümlemeye çalışmışsınız. Muhtemelen bu kişi bir öğrenci, Mehmet abi’nin oğlunun arkadaşı veya bir dönem bilgisayarcı da çalışmış olan bir arkadaş. Logo tasarım ücretleri uygun gelmiş olabilir fakat durum gösteriyor ki “yeni bir logo” yaptırmanız gerekiyor.

– “Logo tasarımını yaptırdığım yerden dosyalarımı alamıyorum.” Bedelini ödediğiniz çalışma size aittir. Muhtemelen çalışmayı yaptırdığınız yer sizi başkasına kaptırmak istemiyor, ya da sizden ek ücretler talep etmek niyetinde. Logonuza ait dosyalar işlerinizi devam ettirdiğiniz sürece her zaman size lazım olacaktır. Bu yüzden dosyalarınızı vektörel formatları ile birlikte almayı ihmal etmeyin.

– “Fiyatı uygundu diye bir yere yaptırmıştık. Pek bizi yansıtmıyor.” Logo tasarım fiyatı hiç bir zaman birinci kriteriniz olmamalı. Markanızın kimliği sürekli değiştirebileceğiniz bir şey değildir. Size tavsiyemiz “kurumsal bir logo tasarımı” konusunda araştırma yaparken referansları incelemeniz. Ajansın daha önce yapmış olduğu çalışmalar size bu konuda en nitelikli bilgiyi sağlayacaktır. Yanlış anlaşılma olmaması adına açıklama getirelim; Bakmanız gereken referanslarda ki markaların büyüklüğü veya tanınmışlığı değil, o marka için yapılan logonun niteliğidir.

Logo tasarımı için ne kadar öderim?

Logo tasarım fiyatları değişkendir ve bunun tek bir koşulu yoktur. Burada değerlendirilmesi gereken en önemli kriter sizin bu iş için ne kadar ödemeye hazır olduğunuzdur. Öncelikle logo tek seferlik kullanıp rafa kaldırabileceğiniz veya çöpe atabileceğiniz bir ürün değildir. Müşterilerinizin markanızda ilk dikkatini çeken şey logonuz olacaktır. Yapmış olduğunuz işi ne kadar önemsiyorsanız logonuzu da o ölçüde önemsemeli ve bu yönde hareket etmelisiniz.

Logo tasarım fiyatı konusunda bazı ajanslar markaya, markanın bulunduğu sektöre göre fiyat politikası izlerken, bazı ajanslar standart bir fiyat ve hizmet şartları sunarlar. Bizim çalışma sistemimiz ise standart fiyatlandırma modelindedir.

Ve bu konuda son olarak unutmamanız gereken durum en iyi logo, sizin içinize sinen logodur.

Logonun marka üzerindeki etkisi

Yukarıda yer alan iki marka da uluslararası kargo taşımacılığı yapmaktalar. Ülkemizde her ne kadar günlük hayatımızda kullanmadığımız çok bilinen markalar olmasa da logolarını gördüğünüzde mutlaka anımsarsınız. Markalarını duyduğunuzda zihninizde logoları canlanır, logolarını gördüğünüzde ne iş yaptıklarını tanımlarsınız.

UPS logosuna baktığımızda bir kalkan formunu rahatlıkla görürüz. Taşımacılık sektöründe taşınan malın korunması esastır. Kalkan koruyucudur ve güven telkin eder.

FedEx’in logosunda ise ufak bir illüzyon söz konusudur. E ile X harflerinin birleşimine baktığınızda bir ok işaretini rahatlıkla görebilirsiniz. Belki rastlantısal olarak bu iki harfin birleşiminden oraya çıkan sembol üzerine marka kimliği oturtulmuş ve şirketin hızı ile doğru hizmetini temsil eder. Aynı şekilde taşımacılık sektöründe malın hızlı ve doğru biçimde taşınması da önemlidir.

Bu iki markanın televizyonda veya radyoda reklamına rastladınız mı? Biz rastlamadık. Ama logolarını gördüğümüzde bu markaları ve ne iş yaptıklarını gayet bilebiliyoruz. Aynı şekilde iki markanın yukarıda olduğu gibi renkleri değiştiğinde bile yadırgar durumdayız.

Aşağıdaki yazı ilginizi çekebilir:

İşletmenize Logo Tasarımı Yaptırmanız İçin 6 Sebep

Şirket logosu nasıl olmalı?

En güzel şirket logoları bakıldığında karşınızda bir ressamın tablosuna bakıyormuş gibi etki yaratmayan logolardır. Logolar bakılıp, burada acaba ne anlatılmış sorularının oluşmadığı, üzerine yüklenen anlamın ve kimliğin net bi şekilde sembolize edildiği basite indirgenmiş çalışmalardır.

Yukarıda da görüldüğü üzere sektör taşımacılık ve sektörün ana dinamikleri oldukça açık. Bu durumda siz rakiplerinizden ne şekilde ayrılıyorsunuz? Fedex hızlı ve doğru taşımacılık yapmak üzerine konumlandırmış kendini, UPS ise ben belki hızlı değilim ama ürününüzü güvenli bir şekilde teslim ederim diyor. Bu kavramlar somutlaştırıldığında ise gözler ok işareti ve kalkanı görürken algınız hızı ve güveni otomatik olarak ön plana çıkarıyor. İşte sorunun tam olarak cevabını da burada alıyoruz. Şirket logo tasarımı yapmakta olduğunuz işi en direk olarak temsil eden şekilde olmalıdır.

Rakiplerinizden farkınızı gösterin

Yapmış olduğum işle nasıl rakiplerimden ayrılırım dediğinizde işte tamda burada devreye markanız ve logonuz girer. Etkili bir logo tasarımı rakiplerinizden ayrılmanız için önemli bir faktördür. Bu durumu şu şekilde örneklendirelim; Diyelim ki arkadaşınız ile bir yerde buluşacaksınız ve onu telefonla arayarak nerede olduğunu sorduğunuzda “Caddenin üzerinde ki dondurmacının önündeyim.” dedi. Cadde de 3 tane dondurmacı var acaba hangisinin önünde? İşte bu noktada ayrıştırıcı ve o dondurmacıya özel bir şeyler olması gerekliliği aşikar.

Senaryoyu olması gerektiği gibi değerlendirdiğimizde; “Riva dondurmacısının önündeyim.” dediğin de burada “ayrıştırıcı unsur” devreye girer ve arkadaşınızın tam olarak nerede olduğunu bilirsiniz. Çünkü o caddede 3 tane dondurmacı var ama sadece 1 tanesinin markası Riva’dır. Belli bir mesafede yaklaştığınızda ise Riva markasının tabelasını dolayısı ile logosunu görürsünüz ve bu sizi sonuca ulaştırır.

Söz konusu örneği arkadaşınızın aldığı bir ayakkabıyı nereden aldığını sorarken veya yediğiniz çok güzel bir yemeği nerede yediğinizi tarif ederken kullanırsınız. Dolayısıyla markalar ve logoları sürekli hayatımızın içerisinde ve her biri kendi kimlikleri ile birbirinden ayrışmaktalar.

Marka ve logo ilişkisi

Yapacağınız işi doğru olarak tanımlayın. Temel anlamda yapacağınız iş ile sektörde nasıl bir fark yaratacağınızı belirleyin. Sınırlarınızı çizin ve o sınırlar dahilinde en iyi olmayı hedefleyin. 100 metre koşucusu ile maraton koşucusunun aynı şeyi yapması beklenemez. Dolayısı ile çita çevikliği ve hızı ile ön plana çıkarken, aslan yavaş ama daha güçlüdür. Herkesten her şeyi yapması beklenmeyeceği gibi, herkes her şeyi en iyi şekilde yapamaz. Bu yüzden siz neyi tam anlamı ile yapabiliyorsunuz bunu belirleyin.

Geleneksel olarak devam eden bir markanız yoksa (soyadı veya aileyi temsil eden bir sıfat gibi) markanızı belirlemede bu kriterler size yardımcı olacaktır. Böylelikle bulacağınız markayı sağlam temeller üzerinde oturtabilirsiniz.

Markanızın netlik kazanmasının ardından marka tescili ile markanızı korumanız ve kurumsal kariyerinizde daha sağlam adımlarla ilerlemeniz de önemlidir. Markanızı tescil ettirmek için TPE üzerinden direk olarak kendiniz başvuruda bulunabilir ya da konusunda uzman bir marka vekili ile işlemlerinizi yürütebilirsiniz. Markanızın haklarını üzerinize alabilmeniz ve ilgili sınıflarda koruyabilmeniz ciddi nüanslara sahip bir işlem süreci olduğundan bu konuda profesyonel bir destek almanızı öneririz.

Marka başvurusunuz öncesinde edineceğiniz bir profesyonel logo çalışması, markanız ile birlikte logonuzun da tescil edilmesini sağlayacağından “marka başvurusu” aşamasında logonuzun bulunmasını tavsiye ederiz. Böylelikle bir taşta iki kuş vurmuş olursunuz.

Logo tek başına herhangi bir anlam ifade etmez. Ancak ve ancak bir yerde kullandığınızda işlevsel hale gelir. Nerede mi? Kartvizitinizde, web sitenizde, şirket araçlarınızın üzerinde, faturanızda vb. bunlar üzerinde kullanılmadığında logo sadece dijital ortamda cebinizdeki flash diskin içerisinde bekler.

Logonun tasarlanma süreci

Birinci ve ikinci maddeleri yerine getirmeniz ile birlikte artık logo tasarım firmaları için araştırma yapabilirsiniz. Öncelikli olarak değerlendirme kriterinin logo tasarım fiyatları olmaması gerekliliğinden yukarıda bahsetmiştik. Yapacağınız araştırmalarda birinci planda ilgilendiğiniz ajansların mevcut referanslarını incelemelisiniz. İncelemenizin sonucunda genel olarak kanaatiniz olumlu yönde ise ilgili ajansla iletişime geçerek detaylı bilgi almanızı öneririz. Kornea olarak bizim başarı ile sonuçlandırdığımız referanslarımıza da göz atmanızda yarar var.

Logo tasarım için yaptığınız görüşme sürecinde karşı tarafa birinci maddede belirlediğiniz değerlerden bahsedin. Örneğin; Koli bantları üreten bir firma olduğunuzu varsayalım ve markanızın “BantTürk” olduğunu düşünelim. Markanızı belirlerken piyasadaki koli bantlarının yabancı sermayeli olduğunu ve bu alanda bir Türk markası yaratmak istediğinizi savunmaktasınız. Dolayısı ile bunu karşı tarafa aktardığınızda belirttiklerinizi görmek isteyeceğiniz referans noktalarını aktarmış oldunuz. Ve sonucunda referanslarımız arasında bulunan “BantTürk” markası için sunulan logo örneklerini aşağıda bulabilirsiniz.

Her zaman sizin için hazırlanan çalışmalar direk olarak sizin aklınızdakini yansıtmayabilir. Logo oluşturma sürecinde bu az rastlanan bir durumdur. Dolayısıyla içlerinde dikkatinizi çeken veya aklınızdakine yakın bir çalışma varsa bunu doğru bir biçimde aktarın. Sonrasında gelecek olan alternatifler sizi sonuca yaklaştıracaktır. BantTürk markasını merak ediyorsanız yapılan 2 revizyonun ardından 5. sırada yer alan çalışma müşterimiz tarafından tercih edilmiş ve mutlu bir biçimde sonlandırılmıştır.

Logo tasarım fiyatı konusuna gelirsek, her işletmenin bütçesi farklı olabileceği gibi yapacağı iş ve bulunduğu sektörde farklı olabilir. Bu durumda esas olan sizin bu işe ne kadar bütçe ayırdığınızdır. Bu şekilde hareket ederek bütçenize göre en iyisini aramanız mümkün. Konuyu “ucuz” bir şekilde çözümlemeye çalışmanız, üzerine yatırım yapacağınız bir konuda sizi ilerleyen süreçlerde zorlayabilir.

Kısa ve uzun vadeli projeler için logonun önemi

Yukarıda bahsi geçen, ihtiyacınızı logo tasarım sitesi veya logo tasarım programı benzeri alternatifler ile çözmeye çalışmanız durumu değerlendirecek olursak. Tabi ki ihtiyacınızın uzun vadeli olmadığı, günlük bir işle ilgileniyorsanız bu alternatifi değerlendirebilirsiniz. Örneğin Türkiye de “Kapatıyoruz” şeklinde bir marka vardır hepimiz biliriz. Bir anda, bir mağazanın kiralanarak eldeki malların hızlı bir şekilde sirküle edilmesini amaçlayan bir iş modelidir. Böyle bir organizasyonda bir marka kimliğine ve bilinirliğine ihtiyacınız yoktur. Satılan ürünler arkasında durulmayan cinsten olabileceği gibi, bir ertesi gün mağazaya gidildiğinde mağazanın yerinde olmayacağı ihtimalini taşıyan organizasyonlardır. Dolayısı ile böyle bir iş modeliniz varsa tabi ki kurumsal logo ihtiyacınız bulunmayabilir ve ihtiyaçlarınızı pratik bir şekilde çözümleyebilirsiniz.

Diğer yandan uzun vadeli yatırımlar düşünüyor ve markalaşmak istiyorsanız profesyonel logo tasarımı için doğru değerlendirmeleri göz ardı etmemeniz gerekli hale gelir. “Kurumsal logo tasarım” çalışmasının farkını değerlendirecek olursak. Öncelikli olarak öznel bir şekilde sizin için hazırlanması ön plana çıkmaktadır. Temel amacımızın rakiplerimizden farklı olmak olduğunu düşünürsek logonun da diğerlerinden farklı ve öznel olması önemlidir.

Logo tasarımı yaptırmak istiyorum diyerek yola çıktığınızda, edineceğiniz ürünün ne şekilde olması gerektiği konusunda farklı bilgiler mevcuttur. Şirketiniz için hazırlanan logo öncelikli olarak vektörel bir yapıya sahip olmalıdır. Logo dosyaları ile ilgili teknik bilgiler sayfamızın en alt kısmında yer verdik. Logo tasarımı çalışmasını çözümlediğiniz ajansla sadece bu konu üzerine çalışmış olabilirsiniz fakat çalışma dosyalarına farklı zaman ve alanlarda ihtiyacınız olacağını bilin. Logonuzu içeren vektörel dosyalardan biri veya birkaçını (CorelDRAW – .cdr, Adobe Illustrator – .ai ve .PDF) ilgili ajanstan temin edin. Bu dosyalar gerek baskı, gerekse dijital işlerinizde logonuzun ilk elden kullanılacağı standart versiyonlarını barındırıyor olacaktır.

Uluslararası bir alanda çalışıyor ve markanızı bu alanda kullanacaksanız markanızı ve logonuzu belirlerken buna dikkat etmeniz gerekebilir. Çünkü kullanacağınız terim veya semboller farklı ülkelerde farklı yorumlanabilir. Bu konuda bir marka örneği vermek gerekirse mesela Türkiye’de yaygın bir mağaza ağına sahip olan Tekzen markasının Türkiye pazarına girmeden önceki adı Götzendir.

Logonuz kopya olabilir mi?

Temel anlamda evrensel olarak kabul görmüş geometrik şekiller bellidir ve hepimiz doğduğumuz andan itibaren hayatımızın içerisinde bu şekiller ile gelişiriz. Mesela Dünya yuvarlaktır, monitör bir süre öncesine kadar kare iken günümüzde farklı dikdörtgen formlarındadır. Bardaklar bir silindir formundadır. Yazının bu bölümünü yazarken fark ettik ki hayatımızda temel manada kullandığımız bir çok eşya yuvarlak veya silindir şeklinde biçimlendirilmiş.

Yazıyı hazırlarken spontane olarak şekillendirdiğimiz bu iki marka logosu sizce birbiri ile aynı mı? Bizce değil. Dünya üzerinde birbirine bu ölçüde benzeyen çok fazla logo tasarım vardır ve logonuzun benzerinin olup olmadığını keşfetmeniz neredeyse olanaksızdır. Yukarıdaki iki çalışmayı ele aldığımızda “artworks” markasına ait logonun sade ve dikkat çekici bir biçimde markanın baş harfinin vurgulandığını görmemiz mümkün. Bir diğer çalışmadaki “designpoint” markasında ise, yine markanın baş harfleri olan “d ve p” harflerinin oluşturduğu tipografik bir sembolle açıklamamız mümkün. Ayrıca bu çalışmada markanın içerisinde yer alan “point” yani nokta kelimesinden yola çıkarak, dış noktayı sektör, içeride kalan noktayı da markanın noktası olarak özelleştirilmiş bir biçimde tanımlayabiliriz. Böyle düşünüldüğünde ise anlam ve uygulama biçimi olarak tamamı ile birbirinden ayrılan iki farklı logo görebiliriz.

İnsanların hayal güçleri gördükleri ile sınırlıdır. Bu tip benzerlikler her zaman olmuş ve olacaktır. Çalıştığınız ajansın kalitesi ve işini önemsemesi bu bağlamda sizin için hazırlanacak olan logonun öznelliğine etki edicidir.

Logoda kullanılan sembollerin anlamları ve konunun tarihçesi ile ilgili aşağıdaki yazımız ilginizi çekebilir:

Logo Tasarımının Tarihçesi – Bölüm 1

Profesyonel logo tasarımı ile ilgili son öneriler

İçerisinde bulunduğumuz dijital çağ ile kullanımı ve farkındalığı artan bu araçların, organizasyon başladıktan sonra değil planlama aşamasındayken değerlendirmesini öneririz. Marka tescil işlemlerinin yaklaşık 8 aylık bir süreçte tamamlandığı bilinmektedir. Başvurunuzdan itibaren markanızın ve logonuzun koruma altına alındığını bilerek hareket etmelisiniz. Bu tip çalışmaların sonradan organizasyonunuza eklenmesi sizin için ek maliyetlerin oluşmasına sebebiyet verecektir.

Yeni bir başlangıç yapıyor veya markanızı yeniliyor olabilirsiniz. “Logo konusunda dikkat edilmesi gerekenler” başlığımız altında yer alan 1. maddeyi hiç bir zaman göz ardı etmemelisiniz. Belirttiğimiz gibi marka kimliğiniz sürekli olarak yenileyebileceğiniz bir şey değildir. Markalaşma süreci de, insan gibi doğar, gelişir, büyür ve olgunlaşır. Bu nedenle karakteriniz ve kimliğiniz ile tanınır, ilişkilerinizi bu değerler üzerinden gerçekleştirirsiniz.

Sizin için hazırlanmış “özel bir logo tasarımı” ile planladığınız hayallerinizi gerçekleştirebilir ve markanız için güzel bir kariyer edinebilirsiniz. Fakat unutulmaması gereken durum başarıya giden yolda bu tip ürünler birer amaç değil, araçtır. İyi ve kaliteli hizmet veya ürünlerle desteklemediğiniz sürece hiç bir logo, sadece tasarımı başarılı diye firmanıza bir şeyler kazandırmayacaktır.

Logo tasarım ile ilgili teknik bilgiler

Logo tasarımı neden vektörel olmalıdır?

Logo’nun fikri akılda başlar, kağıt üzerinde devam eder, ardından da dijital ortama aktarılır. Dijital ortama aktarıldığında bir çok farklı araç ve program ile düzenlenebilecek olan logo çalışması son haline getirilir. Burada iki ayrım söz konusudur. Bir logo Photoshop ile düzenlenebilir. Photoshop yapısı gereği katmanlar aracılığı ile tasarımların yapıldığı ve çoğunlukla fotoğraf düzenleme için kullanılan bir programdır. Photoshop üzerinde bir logo son halini alabilir fakat burada ki söz konusu handikap logo’nun baskı işlerinde kullanılacağı aşamada ortaya çıkar. Photoshop ve benzeri programlar ile hazırlanacak olan logolar dijital mecralarda kullanıldığında bu durum bir sorun teşkil etmezken durum baskı ile ilişkilendiğinde ciddi sorunlarla karşılaşılabilir.

Bu sorunlardan kısaca bahsetmek gerekirse; Logo, bir fotoğraf düzenleme programı ile üretildiğinde çalışma üzerinde renk ayrımı söz konusu olmayacağından tasarım tek renkli olsa bile dört renk olarak çıktısı alınır. Dolayısı ile bu durum baskı maliyetlerine etki edeceği gibi, basılan işin kalitesine de olumsuz yönde etki eder.

Diğer yandan yukarıda bahsedilenlerin dışında doğru olan yöntem ise logo’nun vektörel tabanlı programlar aracılığı ile (CorelDRAW, Illustrator vb.) hazırlanmasıdır. Böylelikle vektörel çizgiler ile somutlaştırılacak olan logo, planlanan renk ayrımlarına sahip olur. Büyütüldüğünde ve küçültüldüğünde görüntü kayıpları, bozulmalar ve pikselleşmeler oluşmadığı gibi baskı ile ilişkili kullanılacağı durumlarda çok daha net ve keskin sonuçlar verir.

Trigromi nedir?

Matbaacılık sektöründe çok renklilik anlamına gelmektedir. CMYK yani cyan, magenta, yellow ve black ismindeki 4 ana renk ile üretilen baskı çeşidine trigromi baskı denilir. Logo tasarlanırken üzerinde kullanılan renkler tek renkten, 4 renge kadar belirlenebilir. Tek bir renk, bu 4 rengin karışımından oluşabileceği gibi, 3’ünün veya 2’sinin karışımından da oluşabilir. Çalışma üzerindeki renkler CMYK değerleri üzerinden kalıplandırılır ve bu renk kalıplarının üst üste basılması ile görüntünün son hali ortaya çıkar.

Bir logoyu iyi yapan şey nedir? Basit bir sembol markanın kariyerine ne derece etki edebilir? Aşağıda yer alan videoyu izlemenizi tavsiye ederiz. (Alt yazı ve alt yazıyı türkçeleştirme seçeneği mevcuttur.)